İBN-İ EBİ USAYBİA

İBN-İ EBİ USAYBİA


Onüçüncü yüzyılda yetişmiş ve İslâm aleminde tanınmış en meşhur tıp alimlerinden. İsmi, Ahmed b. Kasım es-Sadi el-Hazreci, künyesi Ebü’l-Ab-bas, lâkabı Muvaffaküddin’dir. Kendisi gibi tabip olan dedesinin lâkabı olan İbn-i Ebi Usaybia adıyla meşhur oldu. Babası ve amcası da devrin ileri gelen tabiplerindendiler. Meşhur eseri Tabakat-ül-Etibba’da kendi hayatı hakkında biraz bilgi bulunmaktadır. Bu bilgiye göre, 1203 senesinde Kahire’de doğmuş, 1269 senesinde Şam’da vefat etmiştir.

Büyük bir kabiliyete sahip olan İbn-i Usaybia, Maristan-ı Nuriyye’de tıp ilmini öğrendi. Ruhbi, Külli, İbn-i Baytar ve Dahvar gibi büyük hekimler den tıp dersleri aldı. Ayrıca İbn-i Baytar ile beraber botanikle ilgili çalışmalan oldu. Daha sonra Kahire’deki Naşiri Hastanesi’nde göz doktorluğu, 1237 senesinde Sarhad’da, Emir İzzedinile Aydemir’in özel doktorluğunu yaptı.

Zengin bir kütüphanesi bulunan Ümran bin Sadaka’nın kütüphanesinden istifade etti.

Kahire’de Sadid bin Ebi’l Beyan’ın derslerinden faydalandı.

Bir taraftan mesleği ile ilgili çalışmalarına devam ederken, diğer yandan Tabakat-ül-Etibba adlı eserini yazdı. Tıp bilginlerinin biyografilerini veren bu eser, aynı zamanda fizikçi, filozof, astronom ve matematikçilerin de hayatlarını anlattığı için, vazgeçilmez bir kaynak olarak günümüze kadar kullanılmıştır.

Daha çok tıp tarihiyle ilgili olan bu eser, sahasında tektir.

İbn-i Ebi Usaybia, eserini 1242 senesinde bitirdiği halde, esere ölümün den bir sene öncesine kadar çeşitli ilavelerde bulunmuştur.

Ne İbn Nedim’in ve ne de İbnü’l-Kıfti’nin eserleri ona yetişebilmişlerdir.

Dört yüz kadar doktorun hayatına yer verilen bu eserde ayrıca, Hint ve Yunan tıbbı ve doktorları hakkında da bilgi verilmiştir.

Eser, İslâm aleminin ilmi ve sosyal durumu hakkında da geniş bilgiler vermektedir.

Bu bakımdan, büyük İslâm tarihçilerinin umumi tarih alanında yazdıkları bilgileri tamamlayıcı durumundadır.

Tabakat’ül Etıbba veya Uyun’ül Enba’nın en faydalı taraflarından biri de, günümüzde kaybolmuş bir kısım eserlerden bazı parçaları içine almasıdır. Meşhur Yunan hekimi Galen, Müslüman doktorlardan Huneyn ve oğlu İs-hak’ın, Cebrail bin Bahtişu gibi doktorların eserlerinden bölümler aktarılmıştır.

Eser, son derece sağlam kaynaklara, vesikalara dayandırılmıştır. Doktorların hayatları hakkında verdiği bilgiler şüphe edilmeyecek derecede doğru ve sağlamdır.

İbni Ebi Useybia, doktorların hayatlarına yer verdiği her bölümün sonuna, faydalandığı kaynaklan yazmayı da ihmal etmemiştir. Doktorların büyük ilmi faaliyetleri, ulaştıkları hayrete şayan bilgiler de doğru bir şekilde anlatılmıştır.

Bugün Avrupa’da İslâm tababeti (doktorluk) hakkında iki eser yazılmıştır.

Bunlardan birisi Almanca olarak Wüstenfeld, diğeri de Fransızca olarak Leclerc tarafından kaleme alınmıştır. Her iki eser de İbni Ebi Useybia’nın Uyun’ül Enba’sına dayandırılmaktadır.

Reiske, Sanginetti, Hamit Vali Efendi gibi birçok bilginler, bu kitabı haşiye (dipnot)lerle tercüme etmeye çalıştılar, fakat birkaç sayfa yapıp bıraktılar. Halbuki umumi Doğu Tarihi yazan doktor ve tarihçilerin böyle bir tercümeye şiddetle ihtiyaçları bulunmaktadır.

Uyun’ül Enba fi Tabakat’il Etıbba, A. Müller tarafından 1882′de Kahi re’de ve bir önsöz ile 1884′te de Königs Berg’de iki cilt halinde neşredilmiş tir.

Bunlardan başka İbni Ebi Useybia’nın tıbla ilgili fıkra, kendisinin ve hocalarının hastanelerdeki deneylerinin oldukça değerli bir vesikası durumun da olan “Kitab’ül Hikâyat el-Etıbba fi İlacat et-Edva” ve “Kitab’ül İşâbat el-Müneccim” iki eseri bulunmaktadır.

Aynca tecrübelerinden bahseden “Kitab’üt Tecarib ve’l Fevaid” adlı bir eseri daha vardır ki, bunu tamamlayamamıştır.

İbn-i Ebi Usaybia’nın bundan başka tıbba ait eserleri şunlardır:


l- Kita-bu Hikâyati’l-Etibba fi İlacati’1-Edva, 2- Kitabu İsabatü’l-Münccim, 3- Ki-tab’t-Tecaribve’1-Fevaid (bu eserini tamamlayamamıştır)


http://www.nedirturk.com/kategori/tip